Στις 19/2/2016 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης η Ετήσια Έκθεση για τη διάθεση και περαιτέρω χρήση ανοικτών δεδομένων (βλ.: http://www.opengov.gr/ypes/?p=3541).
Σύμφωνα με την έκθεση, οι πολιτικές ανοιχτών δεδομένων, οι οποίες ενθαρρύνουν την ευρεία διαθεσιμότητα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα για προσωπικούς ή εμπορικούς σκοπούς, με ελάχιστους ή καθόλου νομικούς, τεχνικούς ή οικονομικούς περιορισμούς, και οι οποίες προωθούν την κυκλοφορία των πληροφοριών όχι μόνο για τους οικονομικούς φορείς αλλά και για το κοινό, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ταχεία ανάπτυξη υπηρεσιών που βασίζονται σε νέους τρόπους συνδυασμού και χρησιμοποίησης αυτών των πληροφοριών και τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης. Το προσδοκώμενο ωφέλιμο αποτέλεσμα έγκειται στην ενίσχυση τόσο της διαφάνειας και της συμμετοχής, όσο και στην δημιουργία νέων ευκαιριών για φορείς της κοινωνίας των πολιτών και (νεοφυών) επιχειρήσεων, ώστε να παράσχουν υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, αξιοποιώντας τα δεδομένα που προσφέρονται ανοικτά από τους δημόσιους φορείς.
Την παρούσα χρονική περίοδο, έχει συνταχθεί σχέδιο έκθεσης το οποίο αφορά την περιγραφή του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, το σύνολο των ενεργειών οι οποίες ανελήφθησαν το 2015 από το Υπουργείο και τα βασικά σημεία του σχεδιασμού ως προς την πολιτική των ανοικτών δεδομένων για το έτος 2016. Ειδικότερα, η έκθεση διαρθρώνεται στα εξής κεφάλαια:
1. Εισαγωγή – Ιστορική εξέλιξη (Θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3448/2006 (Α’ 57) – Επιχειρησιακή διάσταση
2. Διεργασίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτική των ανοικτών δεδομένων
3. Ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα: το κεφ. Α του Ν. 4305/2014 (237/Α’) (Θεσμικό πλαίσιο – Επιχειρησιακή διάσταση – ποσοτική και ποιοτική αποτίμηση αποτελεσμάτων – σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς)
4. Γενική Αποτίμηση Πολιτικής
5. Σχέδιο δράσης για το έτος 2016 (Εντοπισμός κρίσιμων φορέων της Διοίκησης για την εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων – Διάσταση υποδομών – Συμμετοχή μετόχων εκτός της Διοίκησης: αξιολόγηση αναγκαιότητας/δυνατότητας/οφέλους – Ενδυνάμωση της περαιτέρω χρήσης από φορείς του δημοσίου τομέα και λοιπούς ενδιαφερόμενους – Πτυχές οικονομικής αποτίμησης)
Τα συμπεράσματα της έκθεσης είναι τα εξής:
– Ως προς το ισχύον θεσμικό πλαίσιο: Το αναθεωρημένο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο υιοθετήθηκε με το Ν. 4305/2014, τροποποιώντας το αντίστοιχο το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί με το Ν. 3448/2006, συνιστά άμεση και πλήρη ανταπόκριση και ευθυγράμμιση αφενός στην ευρωπαϊκή πολιτική και αφετέρου στη διεθνή πρακτική. Τα ανοικτά δεδομένα συνιστούν προτεραιότητα στη δημόσια διοίκηση, αποτελώντας μια οριζόντια πρόβλεψη την οποία όλοι οι φορείς οι οποίοι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Νόμου καλούνται να εφαρμόσουν, καταγράφοντας και αξιολογώντας μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας τα σύνολα εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων τα οποία έχουν στην κατοχή τους και να αναρτήσουν στο κεντρικό αποθετήριο, το data.gov.gr. Η κατοχύρωση της εξ ορισμού αρχής της ανοικτής διάθεσης αποτελεί μία καινοτομία, η οποία διασφαλίζει την εφαρμογή του Νόμου, μεταθέτοντας το βάρος απόδειξης για πιθανή άρνησης πρόσβασης σε δεδομένα στον εκάστοτε φορέα, καλώντας τον να θεμελιώσει την άρνηση παροχής δεδομένων σε συγκεκριμένη νομική βάση απορρήτων, προσωπικών δεδομένων και λοιπών περιορισμών.
– Ως προς το βαθμό υιοθέτησης της πολιτικής: Το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, μέσω της Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, υιοθέτησε άμεσα μία σειρά ενεργειών για τη διάχυση της πολιτικής και τη γνωστοποίηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την υιοθέτηση του Ν. 4305/2014, τόσο μέσω εγκυκλίων, όσο και μέσω συναντήσεων και λοιπών άμεσων επικοινωνιών. Ωστόσο, η ανάλυση των αποτελεσμάτων, τόσο σε ποιοτικό όσο και σε ποσοτικό επίπεδο, καταδεικνύει περιορισμένη ανταπόκριση των φορέων στην εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων.
Ειδικότερα, τα προβλήματα τα οποία εντοπίζονται θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως ακολούθως:
Σύμφωνα με την έκθεση, οι πολιτικές ανοιχτών δεδομένων, οι οποίες ενθαρρύνουν την ευρεία διαθεσιμότητα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα για προσωπικούς ή εμπορικούς σκοπούς, με ελάχιστους ή καθόλου νομικούς, τεχνικούς ή οικονομικούς περιορισμούς, και οι οποίες προωθούν την κυκλοφορία των πληροφοριών όχι μόνο για τους οικονομικούς φορείς αλλά και για το κοινό, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ταχεία ανάπτυξη υπηρεσιών που βασίζονται σε νέους τρόπους συνδυασμού και χρησιμοποίησης αυτών των πληροφοριών και τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης. Το προσδοκώμενο ωφέλιμο αποτέλεσμα έγκειται στην ενίσχυση τόσο της διαφάνειας και της συμμετοχής, όσο και στην δημιουργία νέων ευκαιριών για φορείς της κοινωνίας των πολιτών και (νεοφυών) επιχειρήσεων, ώστε να παράσχουν υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, αξιοποιώντας τα δεδομένα που προσφέρονται ανοικτά από τους δημόσιους φορείς.
Την παρούσα χρονική περίοδο, έχει συνταχθεί σχέδιο έκθεσης το οποίο αφορά την περιγραφή του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, το σύνολο των ενεργειών οι οποίες ανελήφθησαν το 2015 από το Υπουργείο και τα βασικά σημεία του σχεδιασμού ως προς την πολιτική των ανοικτών δεδομένων για το έτος 2016. Ειδικότερα, η έκθεση διαρθρώνεται στα εξής κεφάλαια:
1. Εισαγωγή – Ιστορική εξέλιξη (Θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3448/2006 (Α’ 57) – Επιχειρησιακή διάσταση
2. Διεργασίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτική των ανοικτών δεδομένων
3. Ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα: το κεφ. Α του Ν. 4305/2014 (237/Α’) (Θεσμικό πλαίσιο – Επιχειρησιακή διάσταση – ποσοτική και ποιοτική αποτίμηση αποτελεσμάτων – σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς)
4. Γενική Αποτίμηση Πολιτικής
5. Σχέδιο δράσης για το έτος 2016 (Εντοπισμός κρίσιμων φορέων της Διοίκησης για την εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων – Διάσταση υποδομών – Συμμετοχή μετόχων εκτός της Διοίκησης: αξιολόγηση αναγκαιότητας/δυνατότητας/οφέλους – Ενδυνάμωση της περαιτέρω χρήσης από φορείς του δημοσίου τομέα και λοιπούς ενδιαφερόμενους – Πτυχές οικονομικής αποτίμησης)
Τα συμπεράσματα της έκθεσης είναι τα εξής:
– Ως προς το ισχύον θεσμικό πλαίσιο: Το αναθεωρημένο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο υιοθετήθηκε με το Ν. 4305/2014, τροποποιώντας το αντίστοιχο το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί με το Ν. 3448/2006, συνιστά άμεση και πλήρη ανταπόκριση και ευθυγράμμιση αφενός στην ευρωπαϊκή πολιτική και αφετέρου στη διεθνή πρακτική. Τα ανοικτά δεδομένα συνιστούν προτεραιότητα στη δημόσια διοίκηση, αποτελώντας μια οριζόντια πρόβλεψη την οποία όλοι οι φορείς οι οποίοι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Νόμου καλούνται να εφαρμόσουν, καταγράφοντας και αξιολογώντας μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας τα σύνολα εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων τα οποία έχουν στην κατοχή τους και να αναρτήσουν στο κεντρικό αποθετήριο, το data.gov.gr. Η κατοχύρωση της εξ ορισμού αρχής της ανοικτής διάθεσης αποτελεί μία καινοτομία, η οποία διασφαλίζει την εφαρμογή του Νόμου, μεταθέτοντας το βάρος απόδειξης για πιθανή άρνησης πρόσβασης σε δεδομένα στον εκάστοτε φορέα, καλώντας τον να θεμελιώσει την άρνηση παροχής δεδομένων σε συγκεκριμένη νομική βάση απορρήτων, προσωπικών δεδομένων και λοιπών περιορισμών.
– Ως προς το βαθμό υιοθέτησης της πολιτικής: Το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, μέσω της Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, υιοθέτησε άμεσα μία σειρά ενεργειών για τη διάχυση της πολιτικής και τη γνωστοποίηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την υιοθέτηση του Ν. 4305/2014, τόσο μέσω εγκυκλίων, όσο και μέσω συναντήσεων και λοιπών άμεσων επικοινωνιών. Ωστόσο, η ανάλυση των αποτελεσμάτων, τόσο σε ποιοτικό όσο και σε ποσοτικό επίπεδο, καταδεικνύει περιορισμένη ανταπόκριση των φορέων στην εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων.
Ειδικότερα, τα προβλήματα τα οποία εντοπίζονται θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως ακολούθως:
- Η ανταπόκριση κρίσιμων φορέων της δημόσιας διοίκησης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εξαιρετικά περιορισμένη. Μεγάλη υστέρηση εντοπίζεται στα Υπουργεία, τα οποία λόγω του θεσμικά κατοχυρωμένου, επιτελικού ρόλου τους, διαθέτουν πλήθος δεδομένων, βάσει των οποίων θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εφαρμογές υψηλής προστιθέμενης αξίας. Θεματικές ενότητες όπως η Παιδεία, η Υγεία, η Εργασία, η Κοινωνική Ασφάλιση, η Οικονομία, οι Μεταφορές δεν έχουν ανοίξει τα δεδομένα τους. Επομένως, η ενεργοποίηση των καθ’ύλην αρμόδιων Υπουργείων συνιστά προτεραιότητα για την ουσιαστική πραγμάτωση της πολιτικής.
- Οι υποδομές οι οποίες έχουν αναπτυχθεί για να υποστηρίξουν το Μητρώο Ανοικτών Δεδομένων του Δημοσίου χρήζουν περαιτέρω βελτιώσεων για να είναι σε θέση να υποστηρίξουν τις ανάγκες οι οποίες απορρέουν από την εφαρμογή του Ν. 4305/2014. Ο υφιστάμενος διαδικτυακός τόπος www.data.gov.gr υλοποιήθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και με περιορισμένες λειτουργικές δυνατότητες, με σκοπό την άμεση κάλυψη των απαιτήσεων της σχετικής νομοθεσίας, χωρίς όμως να μπορεί να υποστηρίξει τεχνολογικά την πλήρη εφαρμογή της στο σύνολο του δημοσίου τομέα και την αναμενόμενη μελλοντική ζήτηση χρήσης των διαθέσιμων ανοικτών δεδομένων. Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαίος ο περαιτέρω ανασχεδιασμός του.
- Η συμμετοχή μετόχων εκτός της Διοίκησης κρίνεται περιορισμένη. Δεδομένης της εξωστρεφούς φύσης της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων, κρίνεται αναγκαία η συμμετοχή φορέων εκτός της Δημόσιας Διοίκησης, οι οποίοι λόγω της τεχνογνωσίας στο πεδίο των ανοικτών δεδομένων, δύνανται να συνεισφέρουν σε κάθε στάδιο εφαρμογής της πολιτικής, ιδίως ως προς τα δεδομένα στα οποία εκδηλώνεται ενδιαφέρον για την ανάπτυξη εφαρμογών.
- Ακόμα και στις περιπτώσεις οπού φορείς έχουν προβεί σε άνοιγμα των δεδομένων τους, η περαιτέρω χρήση τόσο από φορείς του δημόσιου τομέα όσο και από κάθε πιθανό ενδιαφερόμενο παραμένει περιορισμένη. Παρατηρείται ότι ιδίως φορείς, εκτός του δημοσίου τομέα, δε γνωρίζουν την πολιτική των ανοικτών δεδομένων και των ωφελειών που μπορούν να αντληθούν από τη διάχυση της πολιτικής. Επομένως, η γνωστοποίηση της πολιτικής και η παροχή εργαλείων τα οποία διευκολύνουν την περαιτέρω χρήση συνιστούν πεδία προς βελτίωση.
- Ο όγκος των συνόλων εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων τα οποία έχουν αναρτηθεί στο data.gov.gr δεν έχει καταστήσει ακόμα εφικτή την αποτίμηση των οικονομικών ωφελειών από την πολιτική των ανοικτών δεδομένων. Κρίνεται αναγκαία η προσπάθεια για ποσοτικοποίηση των ωφελειών από τα ανοικτά δεδομένα, με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένων εξοικονομήσεων.
- Η ποιότητα των συνόλων εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων τα οποία έχουν αναρτηθεί στο data.gov.gr απέχει από την ιδανική εφαρμογή των προβλέψεων της σχετικής νομοθεσίας τόσο σε ότι αφορά το περιεχόμενο όσο και τον μορφότυπο τους χωρίς ωστόσο να λείπουν και παραδείγματα καλής εφαρμογής. Καταληκτικά, η προσπάθεια που έχει καταβληθεί από το Υπουργείο, η οποία στόχευσε κατ’ αρχήν στην σώρευση μίας κρίσιμης μάζας δεδομένων στο portal και η οποία αντανακλάται στον εικοσιαπλασιαμό των αναρτηθέντων datasets καταδεικνύει την ύπαρξη μίας δυναμικής η οποία, κυρίως λόγω της περιορισμένης ανταπόκρισης κρίσιμων φορέων, παραμένει ανεκμετάλλευτη.
Η προαναφερόμενη περιορισμένη ανταπόκριση, ιδίως μεγάλων διοικητικών σχηματισμών, όπως τα Υπουργεία, ασφαλώς υποδηλώνει αδυναμία ή/και απροθυμία υιοθέτησης θεμελιωδών έστω στοιχείων κουλτούρας ανοικτής διοίκησης, η οποία συνιστά ένα από τα μείζονα βήματα για την πραγμάτωση της διοικητικής μεταρρύθμισης.Έχοντας εντοπίσει τα συγκεκριμένα πεδία τα οποία χρήζουν περαιτέρω βελτίωσης, ο σχεδιασμός του Υπουργείου για το έτος 2016 επικεντρώνεται στις ενέργειες που απαιτούνται για την ειδικότερη αντιμετώπισή τους ώστε, εφόσον επιτευχθεί ένας ικανός αριθμός σημαντικών ποιοτικά datasets να είναι εφικτή η διερεύνηση διαστάσεων που αφορούν αφενός την περαιτέρω χρήση αυτών και αφετέρου το όφελος της εξεταζόμενης πολιτικής στην πραγματική οικονομία.
