ECHR: Freedom of Whistleblowers to Impart Information

ECHR, Bucur and Toma v. Romania, Judgement of 8 January 2013 – 40238/02

On 8. January 2013, the European Court of Human Rights (ECHR) handed down judgement in the case of Bucur and Toma v. Romania (40238/02) finding a violation of Article 10 ECHR in the criminal conviction of an ex-member of the Romanian Intelligence Service who had made public irregular telephone tapping procedures. The ECHR held that the interference with the whistleblower’s freedom of expression, and in particular with his right to impart information, had not been necessary in a democratic society.

Facts
The first applicant worked in the telephone communications surveillance and recording department of a military unit of the Romanian Intelligence Service (RIS). In the course of his work he came across a number of irregularities. In addition, the telephones of a large number of journalists, politicians and businessmen were tapped, especially after some high-profile news stories received wide media coverage. The applicant affirmed that he reported the irregularities to his colleagues and the head of department, who allegedly reprimanded him. When the people he spoke to showed no further interest in the matter, the applicant contacted an MP who was a member of the RIS parliamentary supervisory commission. The MP told him that the best way to let people know about the irregularities he had discovered was to hold a press conference. In his opinion telling the parliamentary commission about the irregularities would serve no purpose in view of the ties between the chairman of the commission and the director of the RIS. On 13 May 1996 the applicant held a press conference which made headline news nationally and internationally. He justified his conduct by the desire to see the laws of his country – and in particular the Constitution – respected. In July 1996 criminal proceedings were brought against him. Amongst other things, he was accused of gathering and imparting secret information in the course of his duty. In 1998 he was given a two-year suspended prison sentence.
One of the tapes the applicant had made public contained a recording of a telephone conversation between the third applicant, the minor daughter of the second applicant, and her mother on the telephone at the home of the second and third applicants.
Law
Article 10: The applicant”s criminal conviction had interfered with his right to freedom of expression, with the legitimate aim of preventing and punishing offences that threatened national security. Concerns about the foreseeability of the legal basis for the conviction did not need to be examined in so far as the measure was, in any event, not necessary in a democratic society.
Whether or not the applicant had other means of imparting the information:  No official procedure existed. All the applicant could do was inform his superiors of his concerns. But the irregularities he had discovered concerned them directly. It was therefore unlikely that any internal complaints the applicant made would have led to an investigation and put a stop to the unlawful practices concerned. As regards a complaint to the parliamentary commission responsible for supervising the RIS, the applicant had contacted an MP who was a member of the commission, who had advised him that such a complaint would serve no useful purpose. The Court was not convinced, therefore, that a formal complaint to this commission would have been an effective means of tackling the irregularities. It was worth noting that Romania had passed special laws to protect whistleblowers in the public service. However, these new laws, which were all the more praiseworthy as very few other States had introduced them, had been passed well after the activities denounced by the applicant, and therefore did not apply to him. Consequently, divulging the information directly to the public had been justifiable.
  
The public interest value of the information divulged:  The interception of telephone communications took on a particular importance in a society which had been accustomed under the communist regime to a policy of close surveillance by the secret services. Furthermore, civil society was directly affected by the information concerned, as anyone”s telephone calls might be intercepted. The information the applicant had disclosed related to abuses committed by high-ranking officials and affected the democratic foundations of the State. It concerned very important issues for the political debate in a democratic society, in which public opinion had a legitimate interest. The domestic courts did not take this argument of the applicant into account, however.
  
The accuracy of the information made public:  The applicant had spotted a number of irregularities. All the evidence seemed to support his conviction that there were no signs of any threat to national security that could justify the interception of the telephone calls, and indeed that no authorisation for the phone tapping had been given by the public prosecutor. In addition, the courts had refused to examine the merits of the authorisations produced by the RIS for the interception of the phone calls. The domestic courts had thus not attempted to examine every aspect of the case, but had simply acknowledged the existence of the requisite authorisations. Yet the applicant”s defence comprised two arguments: firstly that the requisite authorisations had not been obtained, and secondly that there was no evidence of any threat to national security that could possibly have justified the alleged interception of the telephone conversations of numerous politicians, journalists and members of the public. What is more, the Government had failed to explain why the information divulged by the applicant was classified “top secret”; instead, they had refused to produce the full criminal case file, which included the requests from the RIS and the authorisations of the public prosecutor. In such conditions the Court could only trust the copies of these documents submitted by the applicants concerning the interception of the telephone conversations of the second applicant, Mr Toma. However, these documents showed that the RIS had given no reasons for requesting the authorisation and the public prosecutor had given no reasons for granting it. The first applicant had accordingly had reasonable grounds to believe that the information he divulged was true.
  
The damage done to the RIS:  The general interest in the disclosure of information revealing illegal activities within the RIS was so important in a democratic society that it prevailed over the interest in maintaining public confidence in that institution.
  
The good faith of the first applicant:  There was no reason to believe that the applicant was driven by any motive other than the desire to make a public institution abide by the laws of Romania and in particular the Constitution. This was supported by the fact that he had not chosen to go to the press directly, in order to reach the broadest possible audience, but had first turned to a member of the parliamentary commission responsible for supervising the RIS.
Consequently, the interference with the first applicant”s freedom of expression, and in particular with his right to impart information, had not been necessary in a democratic society.
Conclusion
The ECHR found a violation in respect of the first applicant (unanimously). The Court also found a violation of Article 6 in respect of the first applicant and a violation of Article 8 and of Article 13 combined with Article 8 in respect of the second and third applicants.
Just Satisfaction, Article 41 ECHR
The applicants were each awarded a sum ranging from EUR 7,800 to EUR 20,000 in respect of non-pecuniary damage; the first applicant”s claim in respect of pecuniary damage was rejected.

ΕΔΔΑ απόφαση 18.1.2011 υπόθεση MGN Limited κατά Ηνωμένου Βασιλείου

I. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) MGN Limited κατά Ηνωμένου Βασιλείου κάνει ένα ακόμη βήμα στην οριοθέτηση του δικαιώματος ιδιωτικής ζωής των δημοσίων προσώπων. Όπως στην von Hannover κατά Γερμανίας, έτσι και στην παρούσα απόφαση το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε επί του ζητήματος της σύγκρουσης μεταξύ του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης και της πληροφόρησης και του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής και διαπιστώνει ότι η δημοσιοποίηση πληροφοριών σχετικά με την ιδιωτική ζωή του γνωστού φωτομοντέλου Ναόμι Κάμπελ που ξεφεύγουν από τα όρια της δημοσιογραφικής ευχέρειας παραβιάζει το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής του άρ. 8 της ΕΣΔΑ. Στα ζητήματα που προκύπτουν από την απόφαση αυτή θα αναφερθούμε στη συνέχεια.

II.1. Κατ’αρχήν, θα πρέπει να υπομνησθεί ότι τα δημόσια πρόσωπα, σε αντίθεση με τον κοινό πολίτη, πρέπει να εκτίθενται – σε σημαντικό βαθμό – στις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις, την κριτική, τη σάτιρα, ακόμα και όταν είναι καυστική. Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, «τα όρια ανεκτής κριτικής είναι ευρύτερα όσον αφορά έναν πολιτικό από ό,τι ένα ιδιώτη: σε αντίθεση με τον δεύτερο, ο πρώτος αναπόφευκτα και οικειοθελώς, θέτει τον εαυτό του σε στενή παρακολούθηση κάθε λέξης και πράξης του από τους δημοσιογράφους και το κοινό και άρα πρέπει να δείξει μεγαλύτερη ανοχή». Βεβαίως, αυτό δεν σημαίνει ότι τα δημόσια πρόσωπα δεν διαθέτουν έναν έστω στενά οριοθετημένο πυρήνα ιδιωτικής ζωής, καθήκον δε της νομολογίας είναι να οριοθετήσει τον πυρήνα αυτόν.

2. Κρίσιμο είναι να διακριβωθεί πρωτίστως πότε ένα πρόσωπο εμπίπτει στην κατηγορία των δημοσίων προσώπων, για τα οποία γίνεται δεκτό ότι το μέτρο προστασίας της ιδιωτικής ζωής τους είναι περιορισμένο. Ως δημόσια πρόσωπα νοούνται όσοι κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, όποιος έχει ισχύ και επιρροή στα κοινωνικά δρώμενα. Έτσι, ως τέτοια θεωρούνται τα πρόσωπα, στα οποία έχει αποδοθεί δημόσια εξουσία, αλλά και τα επονομαζόμενα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας, ήτοι τα πρόσωπα που κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, όπως είναι οι πολιτικοί, οι καλλιτέχνες, οι αθλητές κλπ. Για τα πρόσωπα αυτά λέγεται ότι συνειδητά βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ή αποδέχονται ένα τέτοιο ενδεχόμενο και παράλληλα, το κοινωνικό σύνολο ενδιαφέρεται διακαώς να πληροφορηθεί λεπτομέρειες της ιδιωτικής τους ζωής. Σχετικά λέγεται ότι «όσο υψηλότερη θέση κατέχουν στο δημόσιο βίο τα πρόσωπα της απόλυτης επικαιρότητας, τόσο πιο περιορισμένη είναι η σφαίρα του απορρήτου τους, τόσο περισσότερο είναι υποχρεωμένα να ανέχονται προσβολές της ιδιωτικής τους ζωής». Επίσης, τα δημόσια πρόσωπα έχουν πρόσβαση στα ΜΜΕ και μπορούν να αποκρούσουν τις αναλήθειες και τις δυσφημιστικές αναφορές σε αυτά ευκολότερα από τους ιδιώτες.

III. 1. Το ΕΔΔΑ χάραξε σαφείς κατευθύνσεις όσον αφορά την προστασία της ιδιωτικότητας των προσώπων της απόλυτης επικαιρότητας, με την κρίση του στην von Hannover κατά Γερμανίας της 24.6.2004. Το Δικαστήριο έκρινε ότι αποφασιστικό κριτήριο για την οριοθέτηση του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής κατά τη σύγκρουσή του με την ελευθερία του τύπου δεν μπορεί να είναι αν ένα πρόσωπο βρίσκεται σε ένα απόμερο μέρος, έξω από τα βλέμματα του κοινού, όπου απολαύει πλήρους προστασίας του ιδιωτικού του βίου. Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, ένα αποφασιστικό κριτήριο είναι η συμβολή των δημοσιευόμενων άρθρων και φωτογραφιών σε μια συζήτηση γενικού ενδιαφέροντος, όπως κρίθηκε στην υπόθεση Plon κατά Γαλλίας.

2. Στην προκειμένη περίπτωση όπου ο σκοπός της δημοσίευσης ήταν να ικανοποιηθεί η περιέργεια του αναγνωστικού κοινού σχετικά με τις λεπτομέρειες της ιδιωτικής ζωής του εικονιζόμενου προσώπου που δεν ασκεί δημόσια καθήκοντα, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνεισφέρει σε οποιοδήποτε διάλογο γενικού κοινωνικού ενδιαφέροντος, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το πρόσωπο είναι δημόσια γνωστό και ανεξάρτητα από το αν οι χώροι που λαμβάνονται οι φωτογραφίες είναι απόμεροι ή όχι, καθώς και σε δημόσιους χώρους υπάρχει δικαιολογημένη προσδοκία προστασίας του ιδιωτικού βίου, όπως δέχθηκε το ΕΔΔΑ και σε άλλη απόφασή του . Επίσης, το Δικαστήριο εξέφρασε επιφυλάξεις για το αν μπορούσε να θεωρηθεί ως πρόσωπο της «απόλυτης επικαιρότητας» ένα πρόσωπο που δεν ασκεί επίσημα καθήκοντα, όπως ήταν στην προκειμένη περίπτωση η Καρολίνα του Μονακό και η οποία συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του κόσμου μόνο και μόνο επειδή είναι μέλος βασιλικής οικογένειας.

Συνακόλουθα, το Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάσθηκε η αρχή της δίκαιης εξισορρόπησης των αντιμαχόμενων συμφερόντων και δέχθηκε ότι υπάρχει παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
IV.1. Παρόμοιοι προβληματισμοί απασχόλησαν το ΕΔΔΑ στην απόφαση της 18.1.2011 στην υπόθεση MGN Limited κατά Η.Β., η οποία αφορούσε τη δημοσιοποίηση πληροφοριών από τη βρετανική εφημερίδα Daily Mirror για την ιδιωτική ζωή του φωτομοντέλου Ναόμι Κάμπελ και συγκεκριμένα, σχετικά με τη συμμετοχή της σε πρόγραμμα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Το ζήτημα που τέθηκε ήταν εάν η κρίση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ην. Βασιλείου για την παραβίαση της εμπιστευτικότητας σε βάρος της προσφεύγουσας παραβίαζε το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης (άρ. 10 ΕΣΔΑ).

2. To Δικαστήριο έκανε αναφορά στη νομολογία του στην Von Hannover, όπου έγινε δεκτό ως κρίσιμο στοιχείο το κριτήριο του αν η δημοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών σχετικά με ένα δημόσιο πρόσωπο συμβάλλει σε έναν δημόσιο διάλογο για ένα θέμα γενικότερου ενδιαφέροντος, οπότε η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να ερμηνεύεται στενότερα. Με βάση το κριτήριο αυτό, δέχθηκε ότι η προηγούμενη άρνηση της Ν. Κάμπελ περί χρήσεως ναρκωτικών, μπορούσαν να δημοσιευθούν πληροφορίες σχετικά με την εξάρτηση από τα ναρκωτικά και το γεγονός ότι ήταν υπό θεραπεία. Ωστόσο, έκρινε ότι οι πρόσθετες πληροφορίες, όπως είναι το ότι παρακολουθούσε το πρόγραμμα απεξάρτησης στους Α.Ν., λεπτομέρειες για τη φύση της θεραπείας της και κρυφά ληφθείσες φωτογραφίες έξω από τις συναντήσεις των Α.Ν. δεν ήταν απαραίτητο να δημοσιευθούν για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των αναφερόμενων στην εφημερίδα γεγονότων. Και επιπλέον, δεν υπήρχε κάποια υπερέχουσα ανάγκη του κοινού να έχει αυτό το πρόσθετο υλικό, καθ’ όσον το δημόσιο ενδιαφέρον ικανοποιήθηκε με τη δημοσίευση των κύριων γεγονότων περί της εξάρτησης και της θεραπείας.

3. Αντιθέτως, όπως έκρινε το Δικαστήριο, οι πρόσθετες αυτές πληροφορίες είχαν αυστηρά προσωπικό χαρακτήρα και η δημοσιοποίηση τους μπορούσε να λειτουργήσει ανασχετικά στην ανάρρωση της Κάμπελ και να της προκαλέσει στεναχώρια. Η δημοσίευση φωτογραφιών, όπως οι επίδικες, που είχαν ληφθεί κρυφά με χρήση τηλεφακού έξω από το κέντρο απεξάρτησης ήταν πρόσφορες να προκαλέσουν άσχημα συναισθήματα σε κάθε έναν που θα βρισκόταν στην ίδια θέση. Κατά τούτο, κρίθηκε ότι η δημοσίευση του πρόσθετου αυτού υλικού ξεφεύγει από τα όρια της δημοσιογραφικής ευχέρειας και συνιστά παραβίαση του δικαιώματος στην προστασία της ιδιωτικής ζωής (άρ. 8 ΕΣΔΑ).

4. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι κατά την οριοθέτηση του πυρήνα της ιδιωτικότητας των δημόσιων προσώπων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αποστολή του Τύπου, ο οποίος δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια που αφορούν την προστασία της υπόληψης των άλλων και της παροχής αξιόπιστων και αληθών πληροφοριών, σύμφωνα με τη δημοσιογραφική δεοντολογία, αλλά είναι απαραίτητο να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος. Η στάθμιση δε του δημοσίου συμφέροντος για τη δημοσίευση φωτογραφιών και άρθρων από τον τύπο και της ανάγκης προστασίας της ιδιωτικής ζωής πρέπει να γίνεται από τα εθνικά δικαστήρια, στα οποία αναγνωρίζεται ένα ευρύ πλαίσιο διακριτικής ευχέρειας. Ένα πρόσφορο, δε, κριτήριο για την άρση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο αυτών δικαιωμάτων είναι το αν η δημοσίευση αυτή συμβάλλει σε έναν δημόσιο διάλογο για ένα γενικότερο θέμα και δεν συνεπάγεται μόνο την ικανοποίηση της περιέργειας του αναγνωστικού κοινού. Κατά την άποψή, μας και στις δύο αποφάσεις του ΕΔΔΑ, στις οποίες έγινε παραπάνω λόγος (Von Hannover και MGN Limited), το Δικαστήριο οδηγήθηκε σε ορθή κρίση κάνοντας χρήση του κριτηρίου αυτού.

Ιωάννης Ιγγλεζάκης
Επικ. Καθηγητής Τμ. Νομικής ΑΠΘ,
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης

ΕΔΔΑ: Παραβίαση ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων

Στις 17 Ιουλίου 2008 το ΕΔΔΑ εξέδωσε απόφαση στην υπόθεση I v. Finland, no. 20511/03, με την οποία έκρινε ότι παραβιάσθηκαν τα προσωπικά δεδομένα της προσφεύγουσας “Ι” και καταδίκασε την φινλανδική κυβέρνηση σε αποζημίωση ποσού 13,771 ευρώ και δικ. δαπάνη 20,000 ευρώ.

Στην προκείμενη υπόθεση, η “Ι” ισχυρίσθηκε ότι ο προσωπικός ιατρικός της φάκελος παραβιάσθηκε από τρίτους και εξ αυτού του λόγου αυτή απολύθηκε από την εργασία της. Η παράνομη πρόσβαση στα προσωπικά της δεδομένα δεν αρχειοθετήθηκε, διότι δεν υπήρχαν αρχεία το 1992.

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι το Νοσοκομείο, στο οποίο διατηρούνταν το ιατρικό αρχείο της “Ι” ελεγχόταν από το φινλανδικό Δημόσιο και συνεπώς αυτό ήταν υπεύθυνο για τις πράξεις ή παραλείψεις σε σχέση με το Νοσοκομείο (αντίστοιχα, στη χώρα μας, ισχύει η ΕισΑΚ 105). H παρανομία, στη συγκεκριμένη περίπτωση, συνίσταται στην παράλειψη εκ μέρους του φινλανδικού Δημοσίου να λάβει μέτρα ασφάλειας δεδομένων, ώστε να αποτραπεί η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε αυτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κοινοτική οδηγία 95/46 (η οποία δεν εφαρμόζεται εδώ) προβλέπει συγκεκριμένες υποχρεώσεις του υπεύθυνου επεξεργασίας στο άρθρο 17.

Σημαντικό είναι, ακόμα, ότι σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, τα προσωπικά δεδομένα που αφορούν ασθενείς (ιατρικά δεδομένα) αφορούν την προσωπική τους ζωή και συνεπώς εν προκειμένω βρίσκει εφαρμογή το άρθρο 8 ΕΣΔΑ.

Βιβλιογραφία:
J. Raman, European Court of Human Rights: Failure to take effective information security measures to protect sensitive personal data violates right to privacy – I v. Finland, no. 20511/03, 17 July 2008 (abstract)

“I” v Finland – Data Protection and Privacy
(click )