Το δικαίωμα στην πνευματική ιδιοκτησία είναι ένα απόλυτο δικαίωμα που περιλαμβάνει το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Η πνευματική ιδιοκτησία, όπως κατοχυρώνεται στο νόμο 2121/1993, προστατεύει κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη,οι μεταφράσεις, οι διασκευές, οι προσαρμογές οι άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης και οι συλλογές έργων ή συλλογές εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες και οι ανθολογίες.
Περαιτέρω, προστατεύονται και οι βάσεις δεδομένων, οι οποίες λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα, όπως και τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους.
Τονίζεται ότι σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ.2 Ν.2121/1993, η απόλαυση και η άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν υπόκεινται σε καμία διατύπωση. Δεν απαιτείται συνεπώς η τήρηση κάποιας τυπικής διαδικασίας ή η σύμπραξη κάποιας κρατικής ή μη υπηρεσίας για την αναγνώριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε ένα έργο, όπως ισχύει για την κτήση δικαιωμάτων επί άλλων άυλων αγαθών (πχ. κατοχύρωση σήματος).
Το περιουσιακό δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 3 Ν. 2121/1993, δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργό να εκμεταλλευτεί το έργο και να επωφεληθεί οικονομικά από αυτό. Οι εξουσίες, που περιλαμβάνει το περιουσιακό δικαίωμα είναι οι ακόλουθες:
- το δικαίωμα της εγγραφής του έργου, το δικαίωμα δηλαδή για την πρώτη ενσωμάτωσή του πάνω σε υλικό φορέα, που αποτελεί τη βάση για την περαιτέρω αναπαραγωγή του
- την αναπαραγωγή του έργου, δηλαδή την παραγωγή ενός ή περισσότερων αντιτύπων του
- τη μετάφρασή του
- τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλη μετατροπή του
- την εξουσία διανομής του πρωτότυπου έργου
- την εισαγωγή αντιτύπων του, που παρήχθησαν στο εξωτερικό
- την εκμίσθωση και το δημόσιο δανεισμό του
- τη δημόσια εκτέλεσή του, δηλαδή κάθε εκτέλεση που το κάνει προσιτό σε έναν κύκλο ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειάς του και το άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον
- τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοσή του
- την παρουσίασή του στο κοινό ενσυρμάτως, ασυρμάτως ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο (μετάδοση του έργου μέσω διαδικτύου).
Εάν ένας τρίτος εκτελέσει μία από τις παραπάνω πράξεις χωρίς την άδεια του δημιουργού, θεωρείται ότι υφίσταται προσβολή του περιουσιακού του δικαιώματος, ανεξάρτητα αν προσπορίζεται οικονομική ωφέλεια ή όχι.
Ο δημιουργός εκτός από το περιουσιακό έχει και το ηθικό δικαίωμα, το οποίο αποτυπώνει την προσωπική σχέση που συνδέει το δημιουργό με το έργο του. Το ηθικό δικαίωμα περιλαμβάνει την ηθική εξουσία δημοσίευσης, την εξουσία να αποφασίζει δηλ. αν, πώς, πότε, το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό, την εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας πάνω στο έργο και ειδικότερα την εξουσία να μνημονεύεται το όνομά του στα αντίτυπα του έργου του και σε κάθε δημόσια χρήση του ή ακόμα και το δικαίωμά του να κρατάει την ανωνυμία του ή να χρησιμοποιεί ψευδώνυμο. Η εξουσία του δίνει τη δυνατότητα να απαγορεύει δηλαδή την κάθε παραμόρφωση, περικοπή ή άλλη τροποποίηση του έργου. Επίσης, υφίσταται η εξουσία προσπέλασης, δηλαδή η εξουσία να έχει ο δημιουργός πρόσβαση στο έργο του, ακόμη και αν το περιουσιακό δικαίωμα ή η κυριότητα στον υλικό φορέα του έργου ανήκει σε άλλον. Η προσπέλαση όμως πρέπει να πραγματοποιείται κατά τρόπο που να προκαλεί τη μικρότερη δυνατή όχληση στο δικαιούχο. Τέλος, στο ηθικό δικαίωμα περιλαμβάνεται και η ηθική εξουσία υπαναχώρησης, η οποία δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργό να υπαναχωρήσει από συμβάσεις μεταβίβασης ή εκμετάλλευσης έργων λόγου ή επιστήμης, εφόσον είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητάς του εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις περιστάσεις και με καταβολή αποζημίωσης στον αντισυμβαλλόμενο για τη θετική του ζημία.
Το ηθικό δικαίωμα είναι μη μεταβιβάσιμο.
Εκτός από τους δημιουργούς, ανάγκη προστασίας υπάρχει και για τους ερμηνευτές – εκτελεστές καλλιτέχνες, παραγωγούς υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας καθώς και τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς. Τα πρόσωπα αυτά έχουν σημαντική συμβολή στη δημόσια εκτέλεση, την αναπαραγωγή, τη διάδοση ή και την παραγωγή κάποιων πνευματικών έργων. Το ζητούμενο είναι να μην γίνονται αντικείμενο οικειοποίησης και αθέμιτης εκμετάλλευσης από τρίτους. Για το λόγο αυτό θεσπίσθηκαν ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, παράλληλα με την πνευματική ιδιοκτησία και δημιουργήθηκε η κατηγορία των συγγενικών δικαιωμάτων, δικαιώματα δηλ. συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία.
Σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 τα συγγενικά δικαιώματα αφορούν:
- τον καλλιτέχνη που ερμηνεύει ή εκτελεί (α.46)
- τον παραγωγό των υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας (α.47)
- το ραδιοτηλεοπτικό σταθμό που εκπέμπει (α.48)
- τον εκδότη του εντύπου που έχει φροντίσει για τη στοιχειοθεσία και τη σελιδοποίηση (γραμμικό δικαίωμα-α.51)
- εκείνον που δημοσιεύει αδημοσίευτα έργα δημιουργών που δεν βρίσκονται εν ζωή (α.51Α)
- τον κατασκευαστή βάσεων δεδομένων
Ο νόμος αναγνωρίζει για καθεμία από τις κατηγορίες συγγενικών δικαιούχων δικαιώματα με διαφορετικό περιεχόμενο (άρθρα 46-53 Ν 2121/1993).
Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων αφήνει ακέραιη και δεν επηρεάζει κατά κανένα τρόπο την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Καμία από τις διατάξεις “περί συγγενικών δικαιωμάτων” δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τρόπο που να θίγει την προστασία αυτή.
Τέλος, για την άσκηση των αξιώσεων των δικαιωμάτων κατά των παραβατών προβλέπονται αστικές, ποινικές και διοικητικές διατάξεις.